In DRS Magazine van januari 2022 is onderstaande bijdrage als artikel verschenen in de rubriek `in de spiegel´.
Inleiding
Ouders en verzorgers zoeken het beste voor hun kind. Tegelijk verwachten allerlei instanties veel van het onderwijs. Scholen hebben – met ouders/verzorgers – de unieke taak om jonge mensen op te voeden en als rentmeester waarden en normen door te geven. Allereerst nemen we het begrip ‘rentmeesterschap’ onder de loep. Daarna kijken we dieper naar concrete zaken in het onderwijs.
Begrip rentmeesterschap
Het begrip ‘rentmeesterschap’ komt van het Griekse woord ‘oikonomia’, waar ‘economie’ in doorklinkt. Een rentmeester is een econoom of huishoudkundige die eigendommen van een ander beheert. Rentmeesters worden geselecteerd op deskundigheid en betrouwbaarheid. De rentmeester weet dat na ‘zijn’ termijn alles teruggaat naar de eigenaar. De Bijbelse opdracht om de hof van Eden te bouwen en te bewaren (Gen. 2:15) geldt ook na de zondeval (Gen. 3:23). De woorden bouwen en bewaren betekenen bewerken en dienen. Woorden die ook terugkomen bij de dienst in de tabernakel. Rentmeesterschap gaat over alle gaven die de Heere ons schenkt (Lukas 12:42 e.v.; Efeze 3). God heeft de mens geschapen tot Zijn eer en tot Zijn dienst. De opdracht van rentmeesterschap gaat dus verder dan fysieke voorzieningen als land, water, flora, fauna. Wij krijgen ook tijd, kracht, verstand, vaardigheden, gevoel, etc. In de schepping zien we hierin ook de wijsheid van de Schepper. De mensen krijgen uiteenlopende gaven die elkaar aanvullen. Zo werden bij de bouw van de tabernakel mensen met verschillende gaven ingezet. Ook in de apostelkring zien we qua karakter, niveau en temperament grote verschillen. Dit gaf – onder Gods voorzienigheid – extra kracht en diepgang aan de Evangelieverkondiging en het weerleggen van dwalingen.
De Bijbelse opdracht komt in de kern neer op: beheren, ontwikkelen en doorgeven. Gericht op het grote gebod: God lief te hebben boven alles en de naaste als onszelf (Matth. 22:37-39, zie ook Lev. 19:18). Door de zondeval kan de mens door eigen schuld niet meer naar dit gebod leven. Het is een onuitsprekelijk wonder dat de Heere direct na de zondeval een Weg heeft geopend om verlost te worden van deze schuld en Hem weer leren te dienen. Dan kunnen we met eerbied zeggen dat de Heere Jezus als de grote Rentmeester alles (Zijn leven) heeft gegeven om Gods eer te vergroten én mensen te redden. Als we de diepte hiervan overdenken dan is het heel bijzonder dat de Heere de opvoeding van kinderen opdraagt aan mensen.
Rentmeester over leerlingen
Schoolmeesters krijgen leerlingen toevertrouwd met verschillende achtergronden. Voor ouders is het spannend om hun kind(eren) uit handen te geven. Ook voor schoolmeesters is het spannend welke leerlingen in de klas komen. Door observatie en gesprekken leer je de leerlingen kennen. In september begint de intensieve periode van forming-storming-norming-performing. In de praktijk heb ik gezien hoe leerkrachten met grote inzet en betrokkenheid leerlingen opvangen en begeleiden. Naarmate het vertrouwen groeit is er ruimte voor toerusting en vorming. Na een jaar mag je als leerkracht (lees: rentmeester) de leerling overdragen aan de volgende rentmeester (lees: collega leerkracht).
Leerlingen toevertrouwd krijgen, geeft werk van blijvende betekenis
Rentmeesterschap over leerlingen krijgt gestalte als:
- elke leerling gezien wordt als een uniek schepsel met persoonlijke eigenschappen;
- leerkrachten de leerlingen en hun leefwereld kennen en waarderen.
Rentmeester over collega’s
Op school werk je samen met collega´s. Bij de sollicitatie voel je intuïtief al aan hoe collega’s met elkaar omgaan. Na de benoeming krijgt collegialiteit en samenwerking steeds meer betekenis. Leerkrachten met levenswijsheid en ervaring hebben inzicht in eigen leercurves en kunnen gericht meedenken in het onderkennen van ontwikkelpunten. In zo’n sfeer is ook ruimte voor verschil van inzicht en voor een zgn. ‘constructief conflict’, zoals dat in de piramide van Lencioni wordt genoemd. Dit is spannend én leerzaam. Onmisbaar voor het ontwikkelen van een lerende houding. Door het delen van lesplannen en het bezoeken van lessen leer je elkaars krachten kennen. Openheid over elkaars werkbalans is een graadmeter voor rentmeesterschap over collega’s. Naarmate je elkaar beter kent en waardeert, wordt persoonlijke kwetsbaarheid bespreekbaar. Hierdoor groeit ‘wederkerig rentmeesterschap’.
Rentmeesterschap over collega’s krijgt gestalte als:
- elke collega gezien wordt als een uniek schepsel met persoonlijke eigenschappen;
- je openheid over jezelf geeft en daarmee een lerende houding stimuleert.
Rentmeester over curriculum
Wat moet de leerling leren; hoe kunnen we differentiëren? Bekende vragen bij de didactische en pedagogische afstemming. Elke school vult dit naar eigen inzicht in en beschrijft keuzes in schoolplannen. Elke leerkracht brengt hierbij visie en vakkennis in. Pedagogiek en didactiek zijn twee sporen bij toerusting, vorming en kennisoverdracht. Een gevulde persoonlijke ‘gereedschapskoffer’ is onmisbaar. Naast eigen ontwikkeling is bijblijven in de leefwereld van leerlingen een belangrijk onderdeel van deskundigheidsbevordering. Lesmethodes geven handvatten om samenhang in de kennisoverdracht te borgen. Toepassing per lessituatie is maatwerk waar de verantwoordelijkheid van een rentmeester inhoud krijgt. De leerkracht is namelijk degene die de groep kent.
Rentmeesterschap over curriculum krijgt gestalte als:
- elke collega zijn/haar deskundigheid onderhoudt en deelt met collega’s;
- de identiteit doorwerkt in lesinhoud en lesplannen.
Rentmeester over onderwijstijd
Onderwijstijd heeft veel discussies ‘ondergaan’. Vóór de coronapandemie ging het vooral om detaillering en verfijning. Tijdens de pandemie is een omslag gemaakt door onderwijs-op-afstand. Digitaal lesmateriaal en communicatiesoftware vroegen andere aandacht. Tijdens dit ‘ongeplande experiment’ kwamen verschillen per leerkracht én per leerling expliciet in beeld. Zo floreerden sommige leerlingen bij ongestoord digitaal onderwijs. Anderen konden het oog van de meester niet missen en bouwden achterstand op. Persoonlijke vorming en groepsontwikkeling stonden onder druk. Effectief onderwijs is maatwerk. Tijdens lesbezoeken is mij opgevallen dat een deel van de leerlingen ‘bij de les blijft’ en een deel hooguit enkele lesfragmenten volgt. Een andere groep is vooral druk met onderlinge communicatie en de ‘hiërarchie’ in de klas. Dit heeft mij geleerd dat standaardnormen voor lesuren en lesdagen voorbijgaan aan verschillen per leerling. Sturen op vaste tijdseenheden legt creativiteit aan banden. Goede invulling van onderwijstijd én werktijd vereist aansluiting bij intrinsieke motivatie. Het gesprek over persoonlijke drijfveren is belangrijk voor keuzes in individuele tijdsbesteding en voorkomt een mechanisme om te bewijzen dat aan de cijfermatige norm voldaan wordt.
Rentmeesterschap over onderwijstijd krijgt gestalte als:
- collega’s vanuit intrinsieke motivatie hun tijd besteden;
- rekening gehouden wordt met leerstijlen van leerlingen.
Rentmeester over faciliteiten
Huisvesting, lesboeken, laptops. Nu ook extra gelden om innovatieve projecten op te zetten. Een breed pakket faciliteiten. Verantwoord omgaan vraagt om keuzes bij aanschaf én bij gebruik. Het feit dat een euro maar éénmaal uitgegeven kan worden is een blijvend aandachtspunt. Bij investeringen die vijf jaar meegaan wordt beslag gelegd op budgetten voor vijf jaar. Vooral bij ICT kan dit spanning geven. Al na een jaar zijn er nieuwe tools die aangeprezen worden als ‘onmisbaar’. Er is dan intern draagvlak nodig om vroegtijdige vervanging te weerstaan. Beleidskeuzes en middeleninzet vragen om een integrale afweging. Uit ervaring weet ik dat leerlingen haarscherp zien hoe de ‘spullen’ van school gebruikt worden.
Blijft een digibord ongebruikt dan vragen leerlingen zich snel af waarom dit bord gekocht is
Rentmeesterschap over faciliteiten krijgt gestalte als:
- aanschaf en gebruik van faciliteiten integraal afgewogen is;
- leerlingen zien dat met zorg omgegaan wordt met ‘schoolspullen’.
Ten slotte
Bijbels rentmeesterschap betekent verantwoordelijkheid dragen. Onmogelijk aan ‘s mensenkant. De Heere weet wat Hij van mensen kan verwachten. Uit genade wil Hij schenken wat Hij vraagt.
Bronnen om verder lezen:
- Kanttekeningen en verklaringen bij genoemde Bijbelgedeelten;
- Doopformulier;
- Johannes Calvijn – Institutie deel 2, boek III, hoofdstuk X ‘Hoe men het tegenwoordige leven en zijn hulpmiddelen gebruiken moet’;
- Ds. A. Moerkerken – ‘Tot rentmeester geroepen’ in DRS 01-12-1990;
Punten om met collega’s te bespreken
- Waar krijgt rentmeesterschap in de school aantoonbaar gestalte?
- Bespreek of Bijbels rentmeesterschap voldoende inhoud krijgt.
- Hoe kan feed back van leerlingen rentmeesterschap stimuleren?