Tegenstrijdig? Dit vraagt om uitleg
RENTMEESTERSCHAP – waarde erkennen versterkt duurzaamheid
Intro
Iets gratis krijgen is aantrekkelijk. Een ‘tweede artikel gratis’ is mooi meegenomen. Dat bespaart kosten. Hoe worden gratis zoekfuncties, games en apps ervaren? Of het gratis gebruik van (snel)wegen en onderwijsvoorzieningen. Of subsidies op zonnepanelen waardoor deze na enkele jaren gratis zijn. Naast voorrechten zijn er ook andere effecten. Door gratis beschikbaarheid gaat waarde verloren. Het is ‘interessant’ de waardering voor gratis dienstverlening onder de loep te nemen. Deze blog gaat over het verband tussen waardering, verantwoordelijkheid en duurzaamheid. Factoren die nauw samenhangen met rentmeesterschap.
Waarom een (kost)prijs?
De (kost)prijs van een product of dienstverlening heeft meerdere functies. De kostprijs geeft inzicht in de gemaakte kosten en geleverde inspanningen. De prijs is een vergoeding voor deze kosten en inspanningen. De prijs is hiermee tegelijk een erkenning van de waarde. Deze waardering is voor koper en verkoper verschillend. De koper weegt hoeveel het product of de dienst hem of haar waard is. De verkoper heeft een prijs nodig om de kostprijs terug te verdienen. In een goede deal ontstaat een prijs waarbij de belangen van koper en verkoper in evenwicht zijn. De waarde wordt erkend. Bij reële prijzen, waarin alle kosten meegenomen zijn, vormt dit een basis voor duurzaam omgaan met grondstoffen en inspanningen. Erkenning waarde De prijs is een erkenning van de waarde. Als kosten in redelijkheid tot uitdrukking komen in de prijs wordt degene die levert recht gedaan. Tegelijk wordt de koper door het voldoen van een redelijke prijs op volwaardige wijze eigenaar. Een te hoge of te lage prijs doet afbreuk aan dit evenwicht. Voorbeelden maken dit duidelijk.
Een te hoge prijs
Als de verkoper een monopoliepositie heeft vraagt hij vaak te hoge prijzen. Het evenwicht tussen koper en verkoper ontbreekt. Koper voelt zich gebruikt en wil hier vroeg of laat onderuit komen. Bij hem kan zelfs een behoefte ontstaan om het onrecht te vergelden. Daarnaast wordt de verkoper door de te hoge prijzen niet gestimuleerd efficiënt om te gaan met grondstoffen en aansluiting te zoeken bij wensen van kopers. Kortom door te hoge prijzen ontstaat wantrouwen en ontbreekt een open respectvolle houding naar elkaar. De hoge prijs belemmert samenwerking en daarmee duurzaamheid.
Een te lage prijs
Er kunnen redenen zijn om ten opzichte van de kosten een te lage prijs te berekenen. Bijvoorbeeld commerciële overwegingen om nieuwe klanten te interesseren. Bij tijdelijke acties is prijsverlaging een probaat middel. De koper ziet tijdelijk zijn koopkracht stijgen. Als prijsdumping echter regel wordt ontstaan andere effecten. Zo leidt een structurele prijs onder de kostprijs tot hogere prijzen bij andere producten. Anderen betalen de prijsdumping waardoor het evenwicht in de belangen van kopen en verkoper onder druk komt te staan.
Gratis
Nu naar de kern van de blog. In het dagelijks leven zien we twee categorieën gratis producten. (1) Gratis producten van bedrijven. Deze zijn doorgaans onderdeel van een commercieel verdienmodel. Zo ontvangen consumenten bij gratis internettools frequent gerichte reclameboodschappen. Door informatie te verzamelen over bijvoorbeeld bezochte sites wordt ‘persoonlijke’ reclame aangeboden. Bedrijven bieden deze gratis producten aan om strategische posities in de markt te verwerven. Merknamen en producten worden zo – zonder dat wij er om vragen – in ons geheugen gegrift. Kortom het belang van de bedrijven staat voorop. Het gratis product is een middel om behoefte aan andere producten aan te wakkeren. (2) Gratis producten van de overheid. Deze dienen maatschappelijke doelen en worden betaald uit belastinggelden. Via politieke besluitvorming worden keuzes gemaakt over inhoud en beschikbaarheid van deze dienstverlening. De inwoner kan zonder directe kosten gebruik van deze diensten. Bij de vraag hoe deze gratis diensten gewaardeerd worden, moet ik regelmatig terugdenken aan een jonge leerling op een Engelse christelijke school. Tot mijn verrassing hoorde ik uit zijn mond dat hij zuinig op de schoolspullen was. Waarom? “Nou, mijn vader moet elke maand aan de school geld betalen voor de lessen.” Ook medewerkers van dit school waren trots op hun gebouwen en ICT-voorzieningen die – naar onze maatstaven – gedateerd of verouderd waren. Deze waren uit eigen middelen betaald. In Nederland komen we zo’n waardering voor onderwijsvoorzieningen doorgaans niet tegen. Er is net als bij andere algemene gratis voorzieningen (bijv. straatmeubilair) zelfs toezicht nodig om onjuist gebruik en vernielingen te voorkomen. Deze ervaring heeft mij geleerd dat door een bijdrage in de kosten de verantwoordelijkheid gestimuleerd wordt. Gratis diensten krijgen op den duur niet meer de waardering die ze kregen bij de start van de kosteloze beschikbaarheid. De verantwoordelijkheid neemt af.
Samenvatting
Waardering, verantwoordelijkheid en duurzaamheid hangen nauw samen. Door gratis beschikbaarheid wordt de waarde lager en duurzaam gebruik belemmerd. Een directe relatie tussen reële kosten en waardering van het product is een voorwaarde voor een verantwoord duurzaam gebruik. De mens kan de luxe van ‘gratis’ niet aan. Gratis zet duurzaamheid onder druk en is daarom duur.