Regelgeving – weldoordacht wildgroei

Intro

Dagelijks hebben we met vele wetten en regels te maken. We kennen allen wel voorbeelden van heldere en goed werkende regels. Ook kennen we regelgeving die minder goed werkt. Bij dit laatste wordt snel verfijning of uitbreiding van regels als hét medicijn gezien om de werking te verbeteren. Meer en gedetailleerde regels maken naleving echter ingewikkelder. Ook wordt bij extra regels de kans op tegenstrijdige werking groter. De mens interpreteert regelgeving namelijk vanuit eigen gezichtspunten. In deze blog komt allereerst nut en noodzaak van regelgeving aan de orde. Daarna kijken we naar de achtergrond van regels om na te gaan welke voorwaarden belangrijk zijn voor duurzame regelgeving.

Nut en noodzaak van regelgeving

Waar mensen wonen, werken, reizen of ontspannen heb je op meerdere terreinen met elkaar te maken. Als je elkaar kent, zijn afspraken over wanneer en hoe je gebruik maakt van collectieve voorzieningen eenvoudig te maken. Bij het delen of respecteren van vergelijkbare waarden en normen gaat dat ‘vanzelf’. Ongeschreven regels zijn dan voldoende. Ken je elkaar niet of nauwelijks dan zijn wel afspraken-op-papier nodig. Is er draagvlak en saamhorigheid dan is een beperkt aantal regels voldoende. Zodra echter saamhorigheid minder wordt kunnen er gemakkelijk misverstanden ontstaan. Ontbreekt goed contact dan liggen in korte tijd fricties op de loer. In zo’n situatie blijkt dat alleen schriftelijke regels geen verbinding bewerkstelligen. Uitleg en vooral overleg zijn belangrijk. Met tact, geduld en voorbeeldgedrag kan veel bereikt worden. In situaties waarbij sprake is van bewuste en herhaalde ondermijning zal nakoming afgedwongen moeten worden. Dit vergt wel passende nazorg.

Verder zijn er ook omstandigheden die acuut handelen vereisen. Bij noodsituaties als ongevallen, rampen en misdrijven dienen politie en andere autoriteiten kordaat op te treden. Aan de hand van gedetailleerde protocollen kunnen zij snel en adequaat handelen. Betrokkenen en publiek dienen aanwijzingen direct en volledig op te volgen. Afwijken van regels is ´not done´.

Achtergrond regelgeving

Elk mens heeft regels nodig, ongeschreven of beschreven. Regels om activiteiten in het maatschappelijk leven te ordenen, te reguleren en af te stemmen. Dit geeft helderheid en zekerheid. Daarnaast kennen we ook regels die nodig zijn om misstanden en risico’s te voorkomen. Uitgangspunt hierbij is dat door proactief handelen onjuiste en ongewenste activiteiten onmogelijk worden gemaakt. In de praktijk zien we vaak een combinatie.

Voorbeelden van regelgeving

Eerst drie voorbeelden met beperkte complexiteit:

• Gedragsregels klompenpaden: In de vorm van tips (do’s and don’ts) wordt informatie gegeven over wandelen op klompenpaden. Hiermee worden verwachtingen van landeigenaren en wandelaars afgestemd. Mijn persoonlijke ervaringen zijn ronduit positief;
• Verkeersregels: Door regelgeving wordt orde gecreëerd in verkeersstromen. Naleving wordt soms ‘gestimuleerd’ door verkeersdrempels. Op overtredingen staan sancties. Weggebruikers weten waar ze aan toe zijn;
• Voorschriften hypotheekverstrekking: Na toetsing aan alle voorwaarden en verplichtingen wordt al dan niet een hypothecaire geldlening verstrekt. Doel is risico´s te beheersen.

Dit zijn drie voorbeelden met een opklimmende complexiteit. Uit alle voorbeelden blijkt dat helderheid over de doelstelling belangrijk is. De regels bevorderen een goede en veilige doorstroming of borgen een evenwichtige afweging.

In de volgende voorbeelden is de complexiteit groter:

• Regelgeving agrarische sector: In enkele decennia is het pakket regels fors gegroeid en ook regelmatig veranderd. Naast gedetailleerde overheidsregels hebben boeren ook te maken met allerlei voorwaarden die verband houden met de financiering van investeringen. De boeren zijn daardoor meer administrateur dan agrariër.
• Regelgeving vergoeding medische kosten: De kosten van een ziekenhuisbezoek of een specialistische behandeling leveren in de regel meerdere uitgebreide nota’s op. Meestal worden deze direct in behandeling genomen door de ziektekostenverzekering. Voor de patiënt is het niet eenvoudig om na te gaan waarom een deel wel of niet vergoed wordt.
• Regelgeving toeslagen en belastingen: De regelgeving op deze terreinen is zo ingewikkeld geworden dat iedereen er van overtuigd is dat de werking zelfs tot onrecht geleid heeft. Zo ernstig dat het zelfs genoemd is in de Troonrede op 21 september 2021.

In deze voorbeelden zien we dat het doel van deze regels (na allerlei verfijningen) niet altijd even duidelijk is. De doelstelling is bovendien meerdere malen veranderd. Bij de toeslagaffaire heeft dit zelfs geleid tot ernstige consequenties. Complexiteit heeft een averechtse werking en kost veel tijd en geld.

Effect regelgeving

Draagvlak. Regelgeving heeft een doel. Als het doel draagvlak heeft en de regels duidelijk zijn, staan betrokkenen in voor de uitvoering en naleving. Als het draagvlak beperkt is zien we dat terug in de naleving. Hierbij speelt ook de volksaard en de groepscultuur een rol.

Bij afwegingen vanuit politieke verantwoordelijkheden is bij het uitwerken van regels brede steun belangrijk. Wet- en regelgeving op basis van een nipte meerderheid heeft maar een beperkt draagvlak. Vaak worden regels dan verfijnd om de uitvoering te borgen. Bij meer regels groeit ook het mechanisme om mazen in de regelgeving te gebruiken. Als dit weer leidt tot extra verfijningen ontstaat een neerwaartse spiraal.

Regels die aansluiten bij gedeelde waarden en normen worden herkend en geaccepteerd. Communicatie blijft een continu aandachtspunt, waarbij bewustwording één van de vertrekpunten is. Vaak wordt hierbij gesproken over met morele kompas.

het morele kompas

Verantwoording. Mensen hebben in allerlei functies vrijheid en ruimte nodig om te kunnen werken. Tegelijk is het belangrijk dat mensen inzicht geven in hoe zij deze vrijheid en ruimte gebruiken of gebruikt hebben. Dit inzicht biedt mogelijkheden voor zelfreflectie en het delen van dilemma’s. Om dit evenwicht tussen vrijheid en verantwoordelijkheid te borgen zijn regels nodig. Zo heb ik de meerwaarde van dergelijke regels ervaren bij de invulling van bestuurlijke verantwoordelijkheden. Het begrip ‘decharge verlenen’ geeft dit treffend weer. Na het afleggen van verantwoording neemt de (leden)vergadering de verantwoordelijkheid voor het gevoerde beleid over.

Duurzame regelgeving

Wet- en regelgeving vraagt grondige voorbereiding. Kwaliteit gaat boven kwantiteit. Aansluiting bij waarden en normen geeft houvast. Mensen hebben dan een gemeenschappelijk doel.

Persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat Bijbelse waarden en normen duurzaam werken. De woorden: “God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf” vormt een stabiel en duurzaam fundament voor wet- en regelgeving. Bijbels rentmeesterschap geeft hierbij richting aan degene die verantwoordelijk is voor de regelgeving en voor degene die gehouden is aan de regels.

Conclusie

Wet- en regelgeving dient aan te sluiten bij gedeelde waarden en normen. Regels worden effectiever als deze eenvoudig, herkenbaar en consequent zijn. Verfijning werkt alleen als er behoefte is aan duidelijkheid.