Schaalgrootte – op papier – in praktijk

Intro

Elkaar aanvullen en versterken. Aantrekkelijke vooruitzichten om krachten te bundelen. Als tegelijk efficiënter gewerkt kan worden ligt de stap naar schaalvergroting voor de hand. Voor  medewerkers én voor klanten verandert er veel. Als dit onderschat wordt ontstaan risico´s. De voordelen op papier komen dan in de praktijk niet goed uit de verf. Hoe komt dat? In deze blog aandacht voor de menselijke maat bij schaalvergroting.

Aanleiding voor schaalvergroting

Allereerst een korte toelichting over de achtergronden van schaalvergroting. Zolang de aarde bestaat, de bevolking toeneemt en mensen zich ontwikkelen zien we veranderingen in schaalgrootte. De belangrijkst aanjagers voor schaalvergroting zijn:

(1) technische ontwikkelingen; (2) grotere vraag naar producten; (3) toenemende complexiteit; (4) machtsverhoudingen.

Ter verduidelijking van elk een voorbeeld.

Bij (1) technische ontwikkelingen kunnen we denken aan de uitvinding van de stoommachine en later de elektromotor. Deze nieuwe vorm van energieopwekking was de hoofdreden om over te gaan naar massaproductie. Om efficiënt om te gaan met de grote hoeveelheid energie zijn grootschalige fabrieken gebouwd en raakten kleinschalige werkplaatsen overbodig.

Bij (2) grotere vraag naar producten is de toename van de bevolking en daarmee meer behoefte aan levensmiddelen een voorbeeld. Delen van de polders in de voormalige Zuiderzee zijn ingericht voor grootschalige landbouw en veeteelt. De gehele agrarische sector werd door de behoefte aan goedkope levensmiddelen gedwongen over te gaan tot schaalvergroting.

Voorbeelden van (3) toenemende complexiteit zien we onder meer in medische sectoren, bij technische dienstverlening en bij overheden. De vraag naar nieuwe specialismen neemt toe. In kleine organisaties zijn deze niet effectief in te zetten.

Bij (4) machtsverhoudingen kunnen meerdere oorzaken een rol spelen. Zo kan de positie op de markt reden zijn concurrenten over te nemen. Ook is schaalvergroting wellicht nodig om ongewenste overnames te voorkomen. Daarnaast kan de leiding een overheersende strategie van ‘groeien-groeien’ op het netvlies hebben.

Gevolgen van schaalvergroting

De maatschappij van vandaag is onvergelijkbaar met die van 1800 of van 1980. Als mensen meegroeiden met geleidelijke ontwikkelingen zien we meerdere gunstige effecten. Uit de geschiedenis kennen we situaties waarbij schaalvergroting welvaart bracht. Mensen kregen vast werk en een stabiel inkomen. In steden verrezen industrieën waar met slimme productielijnen artikelen met een constante kwaliteit tegen lage kosten gefabriceerd werden. De producten vonden hun weg op nationale en soms internationale afzetmarkten.  Als medewerkers in deze omstandigheden een gezond bestaan op konden bouwen waren zij ook loyaal aan de werkgever. Met trots spraken zij over ‘hun’ fabriek.

Snelle of abrupte veranderingen vragen echter extra aanpassingsvermogen. Zo kennen we uit de geschiedenis ook situaties waarbij grote groepen mensen het vertrouwde platteland verlieten en zich aanmelden voor werk bij fabrieken in steden. Sommige fabrikanten bouwden woningen in nieuwe arbeiderswijken en in enkele steden ontfermden kerken zich over een aantal nieuwe bewoners. De mensen maakten lange eentonige dagen in de fabriek en woonden vaak in te kleine huizen. Sociale verbanden, veiligheid en vertrouwen raakten zij kwijt. Meestal levenslang. Naast slechte werk- en woonomstandigheden was de context van het dagelijkse leven drastisch veranderd. Hier raken we een belangrijk punt: de menselijke maat.

Menselijke maat bij schaalvergroting

Kennen, erkennen en gewaardeerd worden. Alle mensen hebben hier behoefte aan. Sterker nog het is een Bijbelse opdracht om zo met medemensen om te gaan. Hiervoor is het in  woon-, werk- en leefomstandigheden belangrijk dat mensen elkaar persoonlijk kennen. Anonimiteit werkt eenzaamheid in de hand met alle gevolgen van dien. Bij schaalvergroting is het borgen van de menselijke maat daarom een belangrijk aandachtspunt. Dit vraagt altijd wederzijdse inspanningen. Werkgevers en werknemers hebben elkaar nodig. Voor duurzaam en efficiënt werken is een open, constructieve samenwerking een basisvoorwaarde.

Dit kunnen we ook wel ‘wederzijds rentmeesterschap’ noemen

Bij plannen voor schaalvergroting kunnen op basis van aannames en doorrekeningen efficiencyslagen gemaakt worden. Samenvoeging van afdelingen levert voordelen op. Op papier kan dit veelbelovend zijn. De vraag is hoe de mens in de grotere setting erkenning en waardering krijgt. Als dat onvoldoende gestalte krijgt is de kans groot dat de samenwerking stagneert en de berekende efficiencywinst verdwijnt.

Ter illustratie twee persoonlijke ervaringen.

(1) Banken. Bij de dienstverlening van banken merk ik een groot verschil tussen het persoonlijk contact met een medewerker of het digitaal communiceren met het systeem. Voor routinezaken werkt dat laatste snel en efficiënt. Bij specifieke vragen is overleg met een medewerker belangrijk. Ontbreekt laagdrempelig persoonlijk contact dan ontstaat in de kiem snel afstand tot de bank. Behoefte aan alternatieven voor bankdiensten is dan snel een feit.

(2) Zorg. Een familielid is vorig jaar opgenomen in een kleinschalige woonzorgvoorziening (acht bewoners) waar gekozen is voor een levenssfeer die aansluit bij de identiteit van de bewoners. Elke bezoeker voelt direct herkenning. De identiteit geeft verbinding tussen bewoners, medewerkers en vrijwilligers. Dit geeft een hechte gemeenschap waar betrokkenheid op elkaar op natuurlijke wijze gestalte krijgt. Het risico op vereenzaming is door de positieve familiesfeer klein. Opvallend is dat de menselijke maat voor extra woon- én werkgenot zorgt.

Conclusie

Menselijke maat borgen in schaalvergroting is een voorbeeld van Bijbels rentmeesterschap. Elkaar kennen, erkennen en waarderen krijgt gestalte. Dit zorgt voor wederzijdse betrokkenheid en draagvlak.