Intro
Veel blikjes en flesjes ‘verdwijnen’ in prullenbakken en afvalcontainers. Op plaatsen waar regelmatig mensen zijn zien we meestal ook een spoor van blikjes en flesjes. Na vele oproepen om verpakkingsmateriaal niet zomaar ergens te dumpen is in het voorjaar 2023 statiegeld ingevoerd. Er is veel en lang over gepraat. Eén leverancier van blikjes bier heeft nog geprobeerd er (voorlopig) onderuit te komen. Dit is niet gelukt. Inmiddels werkt het inzamelsysteem en is statiegeld voor deze verpakkingen normaal geworden.
De invoering van statiegeld laat zien dat geld een effectief hulpmiddel is om menselijk gedrag te beïnvloeden. Nu een leeg blikje of flesje een financiële waarde heeft, is inleveren vanzelfsprekend geworden. Consumenten komen met gevulde tassen bij de inleverautomaat. Ook wordt zwerfafval nageplozen op lege blikjes en flesjes. Deze zijn immers geld waard. Van dichtbij zie ik dat dit echt lonend is. Zo heeft onze kleinzoon Pim (8 jaar) in korte tijd al ruim €50 bij elkaar gespaard. Zijn ‘meerjarenplan’ om voor een bijzonder spel te sparen heeft hij nu om kunnen zetten in een ‘halfjaarplan’. Verder kan bij de automaten om blik en glas in te leveren het statiegeld ook gedoneerd worden aan goede doelen. Kortom statiegeld werkt en heeft een mooie bijvangst: spaarpotten van kinderen. Zo te zien ligt economie gewoon op straat. Stof genoeg voor blog 34.
Definitie en achtergrond van statiegeld
Statiegeld op verpakking bestaat al vele jaren. Om ervoor te zorgen dat de verpakking terugkomt wordt een bedrag in rekening gebracht en weer teruggegeven als het lege blikje of flesje ingeleverd wordt. In feite leen je op deze wijze de verpakking. Alleen als je de verpakking niet terugbrengt kost het geld. Ooit werkte een bakker in België met statiegeld voor blikken waarin de klant koekjes kon meenemen. Tot en met de jaren zestig werden zuivelproducten voor het overgrote deel aangeboden in flessen met statiegeld. Ook frisdrank werd geleverd in flessen met statiegeld. Door massaproductie van blik, plastic en drinkkartons daalden de kosten van deze verpakkingen zodanig dan de flessen met statiegeld ‘te duur werden’ en daarom steeds meer uit de handel werden genomen. Gevolg hiervan was dat lege blikjes en flesjes in grote hoeveelheden bij het afval terecht kwamen. Veel verpakkingsmateriaal ´verdween´ verder in de natuur en in de open water. Dit veroorzaakte grote hoeveelheden ‘plastic soep’ in de oceanen met grote milieuschade en een bedreiging voor vogels en zeedieren. Ook gaan op deze wijze grondstoffen verloren.
De gedachte achter statiegeld zien we ook terug bij verwijderingsbijdragen voor bijvoorbeeld banden en accu’s. De klant betaalt vooraf een bijdrage voor het milieuvriendelijk verwerken van versleten banden of oude accu’s. Door middel van het doorberekenen van kosten wordt de mens gestimuleerd op een verantwoorde wijze om te gaan met materialen. Bij dit laatste zitten we middenin de essentie van rentmeesterschap.
Effect van het prijskaartje
Goederen die gratis aangeboden worden hebben voor de ontvanger doorgaans maar een beperkte waarde. Je hoeft er niets voor te betalen en als je het kwijtraakt wordt schouderophalend gezegd: “het kostte toch niets”. Zodra we er iets voor moeten betalen ligt het anders. Door er geld voor neer te tellen heeft het voor de koper waarde.
Dit principe geldt ook bij verpakkingsmateriaal. Zodra we zien dat er extra betaald moet worden voor de verpakking worden we alert. Toen de gratis plastic tasjes verboden werden en er betaald moest worden voor zo´n tasje is de belangstelling hiervoor in korte tijd verschrompeld. Bij statiegeld zien we dat de consument er nu op let dat hij zijn statiegeld weer terug krijgt. Het blikje of flesje komt zo ‘als vanzelf’ weer als grondstof terug bij de verpakkingsindustrie. Zo blijkt dat de mens zorgvuldiger omgaat met artikelen waarvoor betaald moet worden dan voor artikelen die gratis zijn.
Geld heeft zo naast de functie van ruilmiddel ook de functie om het gedrag van mensen te sturen. Door statiegeld te berekenen wordt namelijk een prikkel geactiveerd om er op te letten dat dat het betaalde bedrag op een gegeven moment weer terugkomt.
Een mooi voorbeeld waarbij economie letterlijk op straat ligt.
‘Bijvangst’ van statiegeld
Naast het beïnvloeden van mensen om verpakkingsmateriaal in te leveren en niet weg te gooien heeft statiegeld ook bijvangsten. Allereerst vormt statiegeld een welkome bron van inkomsten voor goede doelen. Op talloze plaatsen worden lege flessen ingezameld voor uiteenlopende projecten. Tegenwoordig zijn er bij inleverautomaten ook doneerknoppen geactiveerd om het terug te ontvangen bedrag af te staan aan een goed doel.
Van dichtbij heb ik ook gezien dat jonge kinderen het fenomeen statiegeld hebben ontdekt. Een rondje langs prullenbakken of hangplekken kan meerdere blikjes en/of flesjes opleveren die geld in het laatje brengen. Eén van onze kleinzonen (Pim, 8 jaar) weet inmiddels de plaatsen in ons dorp waar er veel kans is om statiegeld blikjes/flesjes te vinden. Tot zijn eigen verrassing verdiende hij zonder veel moeite €10 tot €12 per week. Hij had een lange termijn spaardoel, maar nu ziet hij kans dit in een halfjaar bij elkaar te sparen.
Samenvatting
Statiegeld is een effect middel om gedrag van mensen te beïnvloeden. Hergebruik van grondstoffen wordt versterkt en afvalstromen worden kleiner. Bij de ontwikkeling van inleverautomaten worden tegelijk technische innovaties gestimuleerd. En last-but-not-least kunnen we als mooie bijvangst noteren dat jonge mensen hierdoor leren sparen.
Tip
- bedenk dat elke ingeleverd blikje/flesje er één is
- geniet van het doorzettingsvermogen van jonge kinderen om met blikjes te sparen