Transparantie: ´als vanzelf´ of verplichting?

jun 28, 2022

Intro

Dit keer leggen we het onderwerp ‘transparantie’ onder het vergrootglas. Een woord dat regelmatig genoemd wordt in besprekingen en debatten. Na een beslissing klinkt nogal eens de roep om het besluit ‘transparant te communiceren’. Vaak is dit een signaal dat we op zoek zijn naar (meer) begrip en draagvlak. Er zijn mensen die verwachten dat zelfs verschillen in visies hierdoor verminderen. ‘Transparant zijn’ is daarmee ook een containerbegrip geworden en geeft voldoende stof voor een blog.

Allereerst gaan we na wat transparantie is en wat dit betekent. Ook kijken we wanneer transparantie (nog) niet mogelijk is. Daarna ga ik dieper in op wat nodig is voor transparantie. We zullen zien dat dit nauw samenhangt met verantwoordelijkheid. Dit laat – naar mijn overtuiging – zien dat Bijbels rentmeesterschap helderheid geeft voor duurzame transparantie.

 

Wat is transparantie?

In officiële definities zien we vaak woorden als openheid, doorzichtigheid en zorgvuldigheid terugkomen. Transparant zijn wil zeggen dat er inzicht gegeven wordt in de feiten en achtergronden waarmee bij de afweging rekening gehouden wordt. Zo hebben beslissingen om iets in gang te zetten, iets uit te breiden of aan te passen vaak gevolgen voor andere mensen en organisaties. Tijdige communicatie op momenten waarop nog invloed uitgeoefend kan worden is een belangrijk kenmerk van transparantie. Hierbij is het goed in te spelen op de mate van betrokkenheid. Deze kan direct of indirect zijn.

 

Wat betekent transparantie in de praktijk?

Bij helder zicht op de feiten, achtergronden én beweegredenen hebben degenen die afwegingen maken en besluiten nemen ‘transparante informatie’ in handen. Dit biedt mogelijkheden om zaken te verifiëren en consistentie te borgen. Ook is dit inzicht belangrijk voor de communicatie met belanghebbenden. Hierbij gaat het zowel om de inhoudelijke punten als om de stappen in het proces. Transparant zijn betekent helderheid geven over waarom, wat en hoe. Deze laatste woorden komen we ook tegen bij eerdere verschenen blogs over samenwerking, beleid/begroting en kwaliteitszorg.

  • Helderheid over waarom => geeft zicht op het einddoel. Als je weet waar je naar toe wilt geeft dat richting bij de verdere uitwerking.
  • Helderheid over wat => is nodig om concrete stappen voor te bereiden en deze goed af te stemmen.
  • Helderheid over hoe => zorgt ervoor dat de stappen in de juiste volgorde worden genomen. Dit borgt een effectieve uitvoering.

Als betrokkenen meegenomen worden bij vragen over waarom-wat-hoe kunnen zij ook passende bijdragen leveren bij de beantwoording van deze vragen. Transparantie werkt dan als een positief vliegwiel en versterkt eigenaarschap. Kortom mensen tijdig en volwaardig betrekken bij keuzes en dilemma’s werkt verbindend.

 

Wanneer is transparantie (nog) niet mogelijk?

Transparantie geeft helderheid en versterkt betrokkenheid. Tegelijk is het goed om rekening te houden met de context en de actuele situatie. In bepaalde omstandigheden is transparantie namelijk in beperkte mate of pas na verloop van tijd mogelijk. Drie voorbeelden:

  1. Onderhandelingen. Tijdens onderhandelingen over een cao of een coalitieakkoord is transparantie naar buiten niet mogelijk. De onderhandelingen komen dan namelijk direct stil te liggen en raken mogelijk zelfs geblokkeerd. Kabinetsinformateur Herman Tjeenk Willink liet in april 2021 kernachtig weten dat ‘onderhandelingen in pure openbaarheid niet bestaan’. Over het onderhandelingsresultaat is na afloop uiteraard wel transparantie gewenst.
  1. Personen. Daarnaast is het goed om bij gevoelige beslissingen over personen te volstaan met een korte verklaring. Dit om integer en zorgvuldig om te gaan met betrokkene en zijn omgeving. Terughoudendheid is dan uitgangspunt. Detailinformatie is alleen relevant voor direct betrokkenen en niet voor anderen.
  1. Veiligheid. Verder wordt over beslissingen waarbij acute veiligheid e.d. in het geding is pas gecommuniceerd als dat verantwoord is. Zo hoor ik een commandant bij een oefening in dienst nog (met militaire stemverheffing) zeggen dat je bij dreigend gevaar DIRECT dekking gaat zoeken en niet eerst tijd neemt voor het bespreken van het gevaar.

Zowel bij 2 (Personen) als bij 3 (Veiligheid) stelt dit hoge eisen aan de betrouwbaarheid en deskundigheid van degenen die hiervoor verantwoordelijkheid dragen. Het is goed dat deze functionarissen voor sparring terug kunnen vallen op collega’s op het zelfde niveau.

 

Wat is nodig voor transparantie?

Om transparant te zijn is het – naast zicht op waarom-wat-hoe – bovendien belangrijk om openheid e.d. te willen geven. Dit is meer dan het uitspreken van een algemene goedbedoelde intentie. Transparant zijn raakt namelijk de wil om je te verantwoorden. Hierin zit ‘antwoord geven’. Vanuit Bijbels rentmeesterschap komen we dan tegelijk op een diepe kern. Verantwoorden tegenover onze Schepper en verantwoorden tegenover onze medemens. In het dagelijkse leven krijgen we tijd, kennis, vaardigheden en middelen:

    • om te leven,
    • om ons werk te doen,
    • om voor anderen te zorgen.

Dit vraagt transparantie over de vraag waarvoor en hoe we onze tijd, kennis etc. gebruiken. Zo is het belangrijk om op de plaats waar we gesteld zijn (denk aan familie, buurt, werk, kerk, vereniging, etc.) open te zijn over je doelstelling, je mogelijkheden, je werkwijze, etc. Dit vraagt kennen en doorgronden van jezelf. In allerlei trainingen en vormen van coaching is dit een vast onderdeel. Het gaat dan om leidinggeven-aan-jezelf.

Wat mij telkens opvalt is dat de Bijbel eerlijk en transparant laat zien (1) wie de mens is en (2) wat er in het hart van de mens omgaat. Koning Salomo heeft dit in de boeken Spreuken en Prediker treffend beschreven. Eigen belang of het belang  van een ander voorop stellen is zo’n thema dat actueel blijft. Ook het overschatten of onderschatten van eigen kunnen is een punt waar we altijd rekening mee moeten houden. Bijzonder is dat op meerdere plaatsen in de Bijbel transparant beschreven staat wat de mens kan doen om zich zelf te leren kennen. Tegelijk met het verlossingswerk van Christus en de Bijbelse leefregels is het van belang mensen te ontmoeten en open met hen te spreken.

Hieruit blijkt dat transparantie en verantwoording instrumenten zijn om als mens in balans te blijven.

Hieruit blijkt dat transparantie en verantwoording instrumenten zijn om als mens in balans te blijven. Dit vraagt tegelijk een omgeving waar we open en kwetsbaar kunnen zijn. In de praktijk blijkt dat vertrouwen geven in de meeste situaties ertoe leidt dat je ook vertrouwen krijgt. Zodra we in vertrouwen een kiertje van ons hart openstellen ontdekken we bij elkaar dat we in essentie met dezelfde vragen te maken hebben. Dit geeft blijvende verbinding. Transparantie is dan vanzelfsprekend.

 

Samenvatting en conclusie

Transparantie vraagt naast inzicht in waarom-wat-hoe en vooral zelfinzicht. Transparantie stimuleert betrokkenheid en versterkt eigenaarschap. De Bijbel is transparant over wie de mens is en wat er in zijn hart leeft. Dit in vertrouwen kunnen delen met een naaste geeft diepe verbinding. In situaties waarbij transparantie – om uiteenlopende redenen – beperkt moet blijven is ruimte voor sparring in een passende setting belangrijk.

 

Tip

  • verplaats je eerst in een ander als je zijn reactie niet begrijpt
  • lees wekelijks een hoofdstuk uit het Bijbelboek Spreuken of Prediker