Subsidie: impuls of infuus

Intro

“Nu de subsidie is toegekend kunnen we starten met de renovatie”. Subsidies geven zo een impuls. “Als de subsidie rond is kunnen we op het laatste stukje dak ook zonnepanelen plaatsen”. Hierbij vormen subsidies een infuus voor een investering. In deze blog aandacht voor achtergronden en effecten van subsidies, voorbeelden, conclusies en tips.

Wat zijn subsidies?

Een subsidie is een bijdrage of ondersteuning voor een bepaalde inspanning of activiteit. De subsidiegever wil hiermee een project of een ontwikkeling steunen. Het gaat om een tijdelijke (financiële) bijdrage waarvoor geen directe tegenprestatie wordt verlangd. Subsidies worden toegekend voor uiteenlopende initiatieven. Zo zijn talloze stichtingen en fondsen opgericht om goede doelen te steunen. Ook de overheid is een bekende en veelgevraagde subsidiegever. Kenmerk van subsidies is dat alléén bestedingsvoorwaarden van toepassing zijn. Er zijn géén leverings- of prestatieverplichtingen. In termen van economie gaat het om (inkomens)overdrachten. Zijn er wel prestatieafspraken e.d. dan spreken we over bekostiging. Als er ook leveringsvoorwaarden zijn dan komen we bij de spelregels die gelden bij koop en verkoop.

Subsidies: eenmalig of langjarig

In de praktijk zien we twee categorieën: (1) subsidies om éénmalig een stimulans te geven. Deze geven een impuls aan ontwikkelingen. Een bijdrage die als het ware het laatste zetje geeft om een project te starten. Bijvoorbeeld: een restauratie van een historisch gebouw of het aanbrengen van vloer- en gevelisolatie. Daarnaast kennen we (2) subsidies die verstrekt worden om een gedragsverandering te realiseren. Hierbij kunnen we denken aan het bevorderen van mobiliteit of het stimuleren van energietransitie. Het gaat dan om langjarige trajecten. Subsidies zijn in deze situatie snel een factor van betekenis in de bedrijfsvoering en kunnen zelfs een substantieel onderdeel uitmaken van nieuwe verdienmodellen. De geldstroom is hierbij vergelijkbaar met een infuus. In deze situaties spelen ook andere  belangen mee. Goede afstemming van doelstellingen en verwachtingen is van groot belang.

Eénmalig

Eénmalige subsidies geven een impuls en versterken daarmee de verantwoordelijkheid van de subsidieontvanger. Waarom? We blijven bij het voorbeeld van de restauratie van een historisch gebouw. De eigenaar was, voordat er zicht kwam op subsidie, al intrinsiek gemotiveerd om zijn gebouw te restaureren. Nu er subsidie komt wordt zijn motivatie versterkt en zal hij zich als het ware dubbel inspannen om de bijdrage van de subsidiegever effectief te besteden. Hij zal het vertrouwen van de subsidiegever onder geen beding willen teleurstellen. Daarnaast heeft de restauratie een overzienbare looptijd en kan het project daarna afgesloten worden. In termen van rentmeesterschap: de eigenaar zal de subsidiegelden op dezelfde wijze besteden als zijn eigen geld. Hij wil de restauratie doeltreffend en doelmatig uitvoeren.

Meerjarig

Meerjarige subsidies worden toegekend om een ontwikkeling of gedragsverandering te stimuleren. Veelal gaat het om brede maatschappelijke thema’s. Vanwege de werking en de looptijd vergelijkbaar met een infuus. Als voorbeeld kijken we naar de energietransitie. Maatschappelijk voelt iedereen aan dat het huidige gebruik van fossiele brandstoffen zo niet door kan gaan. De overstap naar duurzame energiebronnen is nodig. De kosten van deze overstap zijn door een individueel huishouden of bedrijf niet op te vangen. Vandaar dat de overheid gestart is met grootschalige subsidietrajecten voor windenergie, zonnepanelen etc. Om investeringen exploitabel te maken verleent de overheid meerjarige subsidies. Windmolens en zonnepanelen worden lonend in subsidieafhankelijke verdienmodellen. De eigenaar laat zich voor een belangrijk deel leiden door subsidievoorwaarden. Zo is het bijvoorbeeld voor agrariërs aantrekkelijk geworden om landbouwgronden buiten gebruik te stellen en deze volledig beschikbaar te stellen voor het plaatsen van zonnepanelen. In het  verdienmodel wordt als het ware een deel van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid ingeleverd. Tegelijk is de overheid voor minimaal vijftien jaar gebonden aan financiële verplichtingen. Dit is bij snelle technische ontwikkelingen een (te) lange periode. Ook is het de vraag of het gebruik van (landbouw)gronden op deze wijze maatschappelijk gewenst is en blijft.

Kortom: de ondernemer en de overheid zijn op kunstmatige wijze aan elkaar verbonden en worden beiden belemmerd bij het inspelen op technische ontwikkelingen. In deze omstandigheden neemt de subsidiegever in feite de verantwoordelijkheid over. De subsidieregels geven in de praktijk veel administratieve rompslomp. Als deze regels na verloop van tijd voor subsidiegever- en ontvanger vanuit eigen perspectief worden toegepast ontstaat er werk dat veel negatieve energie kost.

Spiegel vanuit rentmeesterschap

Het voorbeeld waarbij een éénmalig subsidie verstrekt wordt versterkt de zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. De intrinsieke drive om de renovatie uit te voeren krijgt namelijk extra vitamines. Bij het voorbeeld van subsidies in het kader van de energietransitie zien we dat zelfstandigheid en verantwoordelijkheid onder druk komen te staan. De intrinsieke drive wordt gevoed door geldstromen. Dit is een secundaire aanjager met bijwerkingen. Zodra op andere wijze een betere exploitatie mogelijk is, wordt de focus verlegd.

De noodzaak van de energietransitie wordt ‘algemeen maatschappelijk’ onderkend. Op individueel niveau krijgt de noodzaak pas grond onder de voeten als we er intrinsiek van overtuigd zijn.

Met de geldkwast blijven schilderbeurten nodig

Persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat de Bijbelse opdracht om verantwoord om te gaan met de aarde en dus ook met de energie, aanpassing vraagt in onze productieprocessen en consumptiepatronen. Deze diepere drive geeft blijvende basis voor verantwoord energiebeheer en -verbruik.

Conclusie

Subsidies hebben een positief effect als deze in lijn liggen met de intrinsieke drive. Zodra echter afhankelijkheid wordt gecreëerd staat de zelfstandigheid en verantwoordelijkheid onder druk. Daarom werken incidentele subsidies doorgaans positiever dan structurele. Deze laatste veroorzaken gemakkelijk niet-beoogde neveneffecten. Als reactie worden de regels dan vaak aangescherpt. Dit brengt het risico van  bureaucratie met zich mee.