Intro
Veiligheid is een basisvoorwaarde voor elk mens, voor groepen en voor de gehele samenleving. In het verkeer, op bouwplaatsen en bij noodweer spreekt dat voor zich. Op plaatsen waar veel mensen bij elkaar zijn is veiligheid ook altijd een belangrijk aandachtspunt is. Dit geldt eveneens voor situaties waar mensen met elkaar samenwerken. Dit kan zijn in teamverband, in projectgroepen, in vergaderingen, in schoolklassen of bij klanten. In alle situaties is het van belang dat mensen (1) zich bewust zijn van risico’s, (2) weten wat ze ´moeten´ doen en (3) alert blijven. Veiligheid is een breed begrip. In deze blog ga ik in op: fysieke en psychologische veiligheid.
Fysieke veiligheid
Bij fysieke veiligheid gaat het om ons lichaam en onze gezondheid. Op dit terrein is veel vastgelegd in wetten en voorschriften. Zo zijn de arbeidsomstandigheden voor medewerkers die met zware of gevaarlijke materialen werken nauwkeurig beschreven. Periodiek is bijscholing van belang om ´veilig werken´ op te scherpen. Ook in de bouw, industrie en logistiek gelden uitgebreide veiligheidsvoorschriften. Om heftrucks of bouwkranen te bedienen zijn geldige certificaten vereist. Dit geldt ook voor verkeersdeelnemers. Bij het werk in ziekenhuizen, politie en brandweer staat de veiligheid van medemensen centraal. Zonder moeite is deze reeks voorbeelden uit te breiden.
Naast kennis is vooral het consequent werken met voorschriften een aandachtspunt. Toezicht en controle is noodzakelijk om dit te borgen. Het feit dat er bijvoorbeeld een flinke boete staat op te hard rijden dwingt de mens om zich te houden aan de geldende snelheidsgrens. Hiermee komen we bij de belangrijkste ´factor´: het gedrag van onszelf en van de ander. Vooral als voorschriften als ‘overdreven’ worden aangemerkt en het toezicht beperkt is, kan de gewoonte ontstaan om bepaalde maatregelen maar half of helemaal niet in acht te nemen.
Borgt goede regelgeving 100% fysieke veiligheid?
In theorie misschien wel, in de praktijk echter niet. Naast het reeds genoemde menselijk gedrag kunnen ook door een onverwachte samenloop van omstandigheden onveilige situaties ontstaan. Vooral als je van nabij een verkeersongeval of een ander ongeluk hebt meegemaakt voel je als mens je afhankelijkheid. Heel aansprekend vond ik het verslag van een zendingsmedewerker waarbij een Nigeriaanse voorganger voor elke autorit eerst bad om bewaring.
Een Nigeriaanse voorganger bad voor elke autorit om bewaring
Psychologische veiligheid
Naast fysieke onderscheiden we ook psychologische veiligheid. Hierbij gaat het om iemands welbevinden in de omgeving waar hij of zij woont, werkt of verblijft. Het gevoel er bij te horen geeft ontspanning en openheid. Mensen delen dan positief en vrijmoedig ideeën en meningen. Ook is er een open mind voor de inbreng van anderen. Samenwerking, ontplooiing en creativiteit komen tot bloei. Als dit ontbreekt voelt de mens zich niet erkend of zelfs genegeerd en buiten gesloten. Ontspanning en openheid slaan dan om in angst en onzekerheid. Psychologische onveiligheid heeft grote impact en kan structureel wantrouwen veroorzaken. In het nieuws komen de laatste jaren meerdere schrijnende voorbeelden voor het voetlicht. Tot in het presidium van de Tweede Kamer toe. Het gaat dan vaak om een onveilig klimaat, machtscultuur en grensoverschrijdend gedrag.
Ook op dit terrein zijn uitgebreide protocollen en gedragsregels beschikbaar. De aandacht voor naleving, transparantie en gezonde tegenmacht is toegenomen. Toch wordt hiermee niet alle psychologische onveiligheid voorkomen. Vooral als het verweven is met machtsdenken zijn andere maatregelen nodig. Als overleg met betrokkenen geen resultaat heeft kan een beroep gedaan worden op vertrouwenspersonen of de arbeidsinspectie. Het is goed dit altijd met open vizier te doen. Als door structureel machtsmisbruik een negatief werkklimaat in stand blijft en er geen enkel zicht is op verbetering kan zelfs overwogen worden als klokkenluider op te treden. Hiermee worden de misstanden openbaar gemaakt. Dit is het uiterste middel om onveiligheid te stoppen en bijvoorbeeld onafhankelijk onderzoek af te dwingen. Optreden als klokkenluider is wel een zware opgave en vraagt veel incasseringsvermogen.
Op dit terrein kunnen altijd weer nare nieuwe ‘verrassingen’ aan het licht komen. Dit is te vergelijken met het pesten in een klas. Een mentor komt soms pas na jaren (!) achter voortslepend pestgedrag. Voor de buitenwereld blijft dit lang verborgen. Hoe komt dat? Degene die pest heeft een bijna onaantastbare positie en het slachtoffer durft het daarom niet te melden. Hier zien we – naar mijn overtuiging – iets van de uitwerking van de zondeval.
Wat te doen om psychologische veiligheid te borgen?
Bij psychologische veiligheid is vertrouwen een essentiële voorwaarde. Het gaat hierbij vooral om waarden als eerlijkheid, betrouwbaarheid en integriteit. Het is belangrijk dat er een klimaat is waar je spanning en dilemma’s kunt delen. Ook als dat confronterend is. Voorbeeldgedrag en een blijvende oproep om eerlijk en integer met elkaar om te gaan. Belangrijk is dat we ons houden aan afspraken en dat we ook gezamenlijk alert blijven. Hoe meer mensen dit doen hoe kleiner de ruimte wordt voor psychologische onveiligheid. Tegelijk moeten we ons beseffen dat zo lang er mensen op de aarde leven deze onveiligheid er is.
Dan is het – in navolging van de reeds genoemde Nigeriaanse voorganger – goed om in het gebed voortdurend te vragen bewaard te worden voor onveiligheid. Zelf vind ik het bovendien treffend dat naleving van Bijbelse waarden de kern van veiligheid borgt. Dit met het gegeven dat het een Bijbelse opdracht is om het welzijn van de naaste te bevorderen. Zo zien we ook op dit terrein meerdere raakvlakken met Bijbels rentmeesterschap.
Samenvatting
Veiligheid vraagt heldere afspraken en toezicht op naleving. Tegelijk blijft alertheid van alle betrokkenen een vereiste. Bovendien is erkenning van de gebrokenheid na de zondeval belangrijk. Gelukkig mogen we elke dag bidden om veiligheid.
De Bijbelse opdracht om het welzijn van de naaste te bevorderen vormt naar mijn overtuiging de belangrijkste onderlegger voor het borgen van veiligheid op alle terreinen waar we een plaats hebben. De Bijbel kent bovendien nog een andere Veiligheid. “Rust in God”, om Augustinus na te spreken. Dit biedt ongeacht ons gedrag blijvende veiligheid.
Tip
- zet het thema veiligheid op de agenda
- oefen periodiek met protocollen
- voorkom handelen uit emotie